Sayansi ya Uhakiki wa Maandishi ili kuona kama Biblia imepotoshwa au la

“Kwa nini hata nichunguze vitabu vya Biblia? Iliandikwa zamani sana, na imefanyiwa tafsiri nyingi na masahihisho mengi – nimesikia kwamba ujumbe wake wa asili ulibadilishwa baada ya muda.” Nimesikia maswali na kauli kama hizi mara nyingi kuhusu vitabu vya Taurati, Zabur na Injil vinavyounda al-Kitab au Biblia.

Swali hili ni muhimu sana na linatokana na kile tulichosikia kuhusu al Kitab/Biblia. Baada ya yote, iliandikwa miaka elfu mbili pamoja na iliyopita. Kwa wakati huu mwingi kumekuwa hakuna mashine ya uchapishaji, mashine za nakala au makampuni ya uchapishaji. Kwa hiyo hati-mkono za awali zilinakiliwa kwa mkono, kizazi baada ya kizazi, lugha zilipokufa na mpya zikatokea, milki zilivyobomoka na mpya kuzaliwa. Kwa kuwa maandishi ya asili hayapo tena, tunajuaje kwamba kile tunachosoma leo katika al Kitab (Biblia) ndicho ambacho manabii wa awali waliandika zamani sana? Mbali na dini, je, kuna sababu zozote za kisayansi au za kimantiki za kujua ikiwa mambo tunayosoma leo yamepotoshwa au la?

Kanuni za Msingi katika Uhakiki wa Maandishi

Wengi wanaouliza hivi hawatambui kuwa kuna taaluma ya kisayansi, inayojulikana kama ukosoaji wa maandishi, ambayo kwayo tunaweza kujibu maswali haya. Na kwa sababu ni taaluma ya kisayansi inatumika kwa maandishi yoyote ya zamani. Makala hii itatoa kanuni kuu mbili zinazotumiwa katika uhakiki wa maandishi kisha kuzitumia kwenye Biblia. Ili kufanya hivyo tunaanza na takwimu hii ambayo inaonyesha mchakato ambao maandishi yoyote ya kale yanahifadhiwa kwa muda ili tuweze kuisoma leo.

Mchoro huu unaonyesha mfano wa kitabu kilichoandikwa 500 BC. Hii asili hata hivyo haidumu kwa muda usiojulikana, kwa hivyo kabla ya kuoza, kupotea, au kuharibiwa, nakala yake ya maandishi (MSS) hufanywa (nakala ya 1). Kundi la wataalamu wa watu walioitwa waandishi ilifanya kazi ya kunakili. Kadiri miaka inavyosonga mbele, nakala hufanywa kwa nakala (nakala ya 2 & nakala ya 3). Wakati fulani nakala huhifadhiwa ili iwepo (iliyopo) leo (nakala ya 3). Katika mchoro wetu wa mfano nakala hii iliyopo ilitengenezwa mnamo 500 AD. Hii ina maana kwamba mapema zaidi tunayoweza kujua kuhusu hali ya kitabu ni kuanzia mwaka 500 BK na kuendelea. Kwa hiyo kipindi cha kuanzia 500 BC hadi 500 AD (kilichoandikwa x kwenye mchoro) ni kipindi ambacho hatuwezi kufanya ukaguzi wa nakala yoyote kwa vile miswada yote ya kipindi hiki imetoweka. Kwa mfano, ikiwa ufisadi ulitokea wakati nakala ya 2 ilipotolewa kutoka kwa nakala ya 1, hatutaweza kuzigundua kwa kuwa hakuna hati kati ya hizi zinazopatikana kulinganishwa dhidi ya nyingine. Kipindi hiki cha muda kabla ya nakala zilizopo (kipindi x) kwa hivyo ni kipindi cha kutokuwa na uhakika wa maandishi – ambapo ufisadi ungeweza kutokea. Kwa hiyo, kanuni ya kwanza ya upinzani wa maandishi ni kwamba muda mfupi huu x ni ujasiri zaidi tunaweza kuweka katika uhifadhi sahihi wa hati hadi wakati wetu, kwa kuwa kipindi cha kutokuwa na uhakika kinapungua.

Bila shaka, kwa kawaida nakala zaidi ya hati moja ipo leo. Tuseme tuna nakala mbili za maandishi na katika sehemu sawa ya kila moja yao kuna kifungu kifuatacho (Bila shaka haingekuwa katika Kiingereza, lakini ninatumia Kiingereza kuelezea kanuni):

Hii inaonyesha usomaji wa lahaja (moja inasema ‘Joan’ na nyingine inasema ‘John’) lakini kwa maandishi machache tu ni ngumu kubaini ni ipi iliyo na makosa.

Mwandishi asilia alikuwa ama amekuwa akiandika juu yake Joan au juu John, na maandishi mengine haya yana hitilafu. Swali ni – ni ipi iliyo na makosa? Kutokana na ushahidi uliopo ni vigumu sana kuamua.

Sasa tuseme tumepata nakala mbili zaidi za maandishi ya kazi hiyo hiyo, kama inavyoonyeshwa hapa chini:

Sasa ni rahisi kuamua ni hati gani iliyo na makosa. Kuna uwezekano mkubwa kwamba hitilafu hutokea mara moja, badala ya kosa lile lile kurudiwa mara tatu, kwa hivyo kuna uwezekano kwamba MSS #2 ina hitilafu ya kunakili, na mwandishi alikuwa akiandika kuhusu Joan, si Yohana. ‘John’ ndiye ufisadi.

Mfano huu rahisi unaonyesha kanuni ya pili katika uhakiki wa maandishi: Maandishi mengi yaliyopo leo ndivyo inavyokuwa rahisi kugundua na kusahihisha makosa na kujua maandishi ya asili yalisema nini.

Uhakiki wa Maandishi wa Vitabu vya Kihistoria

Kwa hiyo sasa tuna kanuni mbili ile ya uhakiki wa maandishi ya kisayansi ambayo hutumiwa kuamua kutegemeka kwa maandishi ya kitabu chochote cha zamani: 1) kupima muda kati ya maandishi ya awali na nakala za awali za hati zilizopo, na 2) kuhesabu idadi ya nakala zilizopo za hati. Kwa kuwa kanuni hizi zinatumika kwa maandishi yote ya kale tunaweza kuzitumia kwa Biblia pamoja na vitabu vingine vya kale, kama inavyofanywa katika majedwali yaliyo hapa chini (Imechukuliwa kutoka kwa McDowell, J. Ushahidi Unaodai Hukumu. 1979. uk. 42-48).

mwandishi	Wakati Imeandikwa	Nakala ya Mapema	Muda wa Muda	#
Caesar	50 BC	900 AD	950	10
Plato	350 BC	900 AD	1250	7
Aristotle*	300 BC	1100 AD	1400	5
Thucydides	400 BC	900 AD	1300	8
Herodotus	400 BC	900 AD	1300	8
Sophocles	400 BC	1000 AD	1400	100
Tacitus	100 AD	1100 AD	1000	20
Pliny	100 AD	850 AD	750	7

* kutoka kwa kazi yoyote

Waandishi hawa wanawakilisha waandishi wakuu wa zamani wa nyakati za zamani – maandishi ambayo yameunda maendeleo ya ustaarabu wa kisasa. Kwa wastani, hupitishwa kwetu na hati 10-100 ambazo zimehifadhiwa kuanzia miaka 1000 tu baada ya maandishi ya asili kuandikwa.

Uhakiki wa Maandishi wa Biblia/al Kitab

Jedwali lifuatalo linalinganisha maandishi ya Kibiblia (Injil haswa) pamoja na mambo haya haya (Imechukuliwa kutoka kwa Comfort, PW. Chanzo cha Biblia, 1992. uk. 193).

MSS	Wakati Imeandikwa	Tarehe ya kulipia ugawaji kwenye hisa za MSS	Muda wa Muda
John Rylan	90 AD	130 AD	40 yrs
Bodmer Papyrus	90 AD	150-200 AD	110 yrs
Chester Beatty	60 AD	200 AD	140 yrs
Codex Vaticanus	60-90 AD	325 AD	265 yrs
Codex Sinaiticus	60-90 AD	350 AD	290 yrs

Muhtasari wa Uhakiki wa Maandishi wa Biblia/al Kitab

Idadi ya maandishi ya Agano Jipya ni kubwa sana kwamba isingewezekana kuorodhesha yote katika jedwali. Kama vile mwanachuoni mmoja ambaye alitumia miaka mingi kusoma suala hili asemavyo:

“Tuna zaidi ya nakala 24000 za MSS za sehemu za Agano Jipya zilizopo leo… Hakuna hati nyingine ya mambo ya kale hata inayoanza kukaribia nambari na uthibitisho kama huo. Kwa kulinganisha, ILIAD iliyoandikwa na Homer ni ya pili ikiwa na MSS 643 ambazo bado zipo” (McDowell, J. Ushahidi Unaodai Hukumu. 1979. uk. 40)

Msomi mashuhuri katika Jumba la Makumbusho la Uingereza anakubaliana na hili:

“Wasomi wameridhika kwamba wana maandishi ya kweli ya waandishi wakuu wa Kigiriki na Kirumi … lakini ujuzi wetu wa maandishi yao unategemea MSS chache tu ambapo MSS ya Agano Jipya inahesabiwa kwa … maelfu” Kenyon, FG (mkurugenzi wa zamani wa Makumbusho ya Uingereza) Biblia Yetu na Hati za Kale. 1941 uk. 23

Ninamiliki kitabu kuhusu hati za mapema zaidi za Agano Jipya. Inaanza na:

“Kitabu hiki kinatoa nakala 69 za maandishi ya Agano Jipya ya mwanzo kabisa…yaliyoandikwa kutoka mwanzoni mwa karne ya 2 hadi mwanzoni mwa karne ya 4 (100-300AD) … yenye takriban 2/3 ya maandishi ya Agano Jipya” Hati za Mwanzo za Agano Jipya za Kigiriki” Dibaji uk. 17. 2001)

Kwa maneno mengine, nyingi za hati hizi zilizopo ni za mapema sana, miaka mia moja au zaidi baada ya maandishi ya asili ya Agano Jipya. Maandishi haya yanakuja mapema zaidi ya kuinuka kwa mamlaka ya Konstantino na kanisa la Kirumi. Na wameenea katika ulimwengu wa Mediterania. Ikiwa baadhi ya mkoa mmoja wangeharibiwa tungeona tofauti kwa kuilinganisha na miswada kutoka mikoa mingine. Lakini wao ni sawa.

Kwa hivyo tunaweza kuhitimisha nini kutokana na hili? Hakika angalau katika kile tunachoweza kupima kwa uwazi (idadi ya MSS zilizopo na vipindi vya muda kati ya MSS asili na ya awali kabisa iliyopo) Agano Jipya (Injil) linaungwa mkono zaidi kuliko maandishi yoyote ya awali. Uamuzi ambao ushahidi unatusukuma umefupishwa vyema na nukuu ifuatayo:

“Kutilia shaka maandishi ya matokeo ya Agano Jipya ni kuruhusu mambo yote ya kale ya kale kufichwa, kwa kuwa hakuna hati nyingine za wakati wa kale zinazothibitishwa vizuri kibiblia kama Agano Jipya” Montgomery, Historia na Ukristo. 1971, uk.29

Anachosema ni kwamba kuwa thabiti, ikiwa tunatilia shaka kutegemewa kwa al-kitab (Biblia) tunaweza vilevile kutupa yote tunayojua kuhusu historia ya kitambo kwa ujumla – na hili hakuna mwanahistoria aliyewahi kufanya. Tunajua kwamba maandishi ya Biblia hayajabadilishwa kwani zama, lugha na himaya zimekuja na kupita tangu MSS za awali zilizopo kabla ya matukio haya. Kwa mfano, tunajua kwamba hakuna papa au Maliki wa Kiroma Konstantino aliyebadilisha Biblia kwa kuwa tuna hati-mkono ambazo ni za mapema zaidi ya Konstantino na mapapa na hati hizi zote za mapema zaidi zina masimulizi yaleyale. Miswada iliyotumika kutafsiri Biblia leo imekuja kabla ya zama za Mtume Muhammad (SAW), na ukweli kwamba yeye aliithibitisha Biblia kama alivyoipata katika siku zake ni muhimu kwa kuwa tunajua kutokana na hati-mkono zilizotumiwa kwamba haijabadilika kutoka siku zake.

Hili laonyeshwa katika mpangilio wa matukio ufuatao ambapo vyanzo vya hati-mkono vinavyotumiwa katika kutafsiri Biblia za kisasa vinaonyeshwa kuja mapema sana.

Kwa muhtasari, si wakati wala viongozi wa Kikristo ambao wamepotosha mawazo na jumbe asilia ambazo ziliwekwa kwa mara ya kwanza katika maandishi ya awali ya al kitab au Biblia. Tunaweza kujua kwamba leo inasoma kwa usahihi kile ambacho waandishi waliandika kutoka kwa maelfu ya maandishi ya mapema ambayo tunayo leo. Sayansi ya uhakiki wa Maandishi inaunga mkono kutegemewa kwa al Kitab (Biblia).

Ukosoaji wa maandishi katika mihadhara ya chuo kikuu

Nilipata fursa ya kutoa hotuba ya hadhara juu ya mada hii katika Chuo Kikuu cha Western Ontario huko Kanada muda si mrefu uliopita. Ifuatayo ni video ya dakika 17 ya sehemu ya hotuba inayoshughulikia swali hili.

Kufikia hapa tumeangalia tu ukosoaji wa maandishi wa Agano Jipya – Injil. Lakini vipi kuhusu Taurati na Zabur – vitabu vinavyounda Agano la Kale? Katika video ifuatayo ya dakika 7 ninafupisha kanuni za ukosoaji wa maandishi za Agano la Kale.